پێشتر سەرەتاتکێ و تەقوتۆق هەبوو لە نیوان سوپای حکومی سوریا و چەکدارانی ئیسلامی جەبهەی نوسرە و ئەوانی لە ژێر چەتری تورکیادا کۆبوونەتەوە بەڵام دوێنێ و ئەمڕۆکە پەلامارێکی کتوپڕی حەلەب و ئدلبیاندا کە هەواڵەکان رایدەگێنن هەموو حەلەبیان خستۆتە ژێر دەسەڵاتی خۆیانەوە. دیارە لە شاری ئدلب ی دراوسێی حەلەب هەمان بارودۆخ هەیە بەڵام حەلەب زۆرتر جێگەی تێڕامانی سیاسیە و منێش لێرەدا هەر ناوی حەلەب دەبەم وەک دەستەواژەیەک بۆ هەردوو شار و هەردوو ناوچەی حەلەب و ئدلب. حەلەب شارێک و ناوچەیەکی جەوهەریە بەو مانایەی پایتەختی پیشەیی و بازرگانی سوریایە وهەروەها دووەم شاری گەورەی سوریاشە دوای دیمەشقی پایتەخت کە دانیشتوانەکەی سەروو دوو ملیۆن کەس دەبێ. ئەم شارە ئێستا لە ژێر چنگی ئەو هێزە چەکدارانەیە کە راسەتوخۆ لە لایەن تورکیاوە پشتگیری مادی لۆجستی و سیاسی و تەنانەت سەربازیش دەکرێن. پرسیاری سەرەکی ئەوەیە: ئە وهۆکارانە چین وای لە تورکیا کرد ئەمە بکات.
هۆکاری ئیسرائیل…
بەهۆی راوەستانی شەڕەوە لە لوبنان لەم چەند رۆژەی پێشوودا، گومانەکان ئەوەیە گوایە ئیسرائیل لەگەڵ تورکیا دەستی هەبێ لە پشت ئەم رووداوانەوە. لە راستیدا ئەمە زۆر دوورە لە راستیەوە لەبەر جەند خاڵێک:
١) بە درێژایی چوار دەیەی رابردوو هێمنترین سنور بە ئیسرائیلەوە سنوری سوریا بووە کە لە بەرزاییەکانی جۆلاندا خۆی دەبینێتەوە بەوپێیەی هیچ هێرشێک و تەقوتۆقێک رووی نەداوە لەوێوە. ئەوەی هەبووە ئەو رێرەوە بووە کە چەک و تەقەمەنی بۆ لوبنان رۆیشتووە واتە بۆ حزبوڵڵا. لەم شەڕەدا ئیسرائیل ئەو ڕێڕەوەی کە هەم روو زەمنی و هەم ژێر زەمینیش بوو وێران کرد. ئەم رێرەوە هی ئێران بوو بەڵام سوریا بە ناچاری کەوتبووە ژێری و نەیدەتوانی هیچ بڵێ.
٢) لەو چەند مانگەی رابردوودا و تاکو ئیستاش ئیسرائیل بە ئارەزووی خۆی هێرشی ئاسمانی دەکاتە سەر هەر کونج و کەلەبەریکی سوریا بێ ئەوەی حکومەتی سوریا هیچ بڵێ یان هیچ بکات. بۆ؟ چونکە هەموو ئەو گورزانە لە ئێران و حەماس و حزبوڵڵا دراون کە سوریای ئیستا چێتر نایاەوێ ئەوانە بوونیان هەبێ لە خاکی سوریادا. بۆ؟ چونکە سوریا پەیمانی وەرگرتووە لە وڵاتانی عەرەبی بەتایبەت کەنداو لەگەڵ یەکێتی ئەوروپاش بەتایبەت ئیتالیا کە ئاامدەن سوریا بگەڕێننەوە باوەشی دنیای عەرەبی و خێزانی نێودەولەتی و لەم بارەیەوەش زۆربەیان سەفارەتیان کردۆتەوە لە دیمەشق؛ هەروەها ئامادەیی بیناسازی سوریایان دەربڕیوە و سعودیە خۆی بە تەنیا ئامادەیی دوو سەد ملیار دەربڕیوە بۆ ئەو مەبەستە. ئیماراتیش هەمان هەلوویستی هەیە.
٣) هەفتەی رابردوو کوڕی مامی بەشار ئەسەد کە ناوی ریبال رفعەت ئەلئەسەدە، رەفعەت ئەسەد برای حافز ئەسەدی باوکی بەشار ئەسەد بوو، لە چاوپێکەوتنێکی تەلەفزینیدا رایگەیاندا کە بەشار ئەسەد ئامادەیی دەربڕیوە پەیوەندیەکانی لەگەڵ ئیسرائیل ئاسایی بکاتەوە بە هەندێ مەرج. پێدەچێ بەشار ئەسەد نایەوێ ئەم دەرفەتە لە دەست بدات وەک جاری پێشووتر. چۆن؟ ساڵی ٢٠١١ پێش ئەوەی سوریا ئاوهای لێ بێت باراک ئۆبامای سەرۆکی ئەمریکا ئەوکات نوێنەری خۆی نارد بۆ لای بەشار ئەسەد تاکو پەیوەندیەکانی لەگەڵ ئیسرائیلدا ئاسایی بکاتەوە بەڵام ئەسەد ئەم داوایەی رەتکرایەوە. ئەوەبوو ئەوەیان بەسەر خۆی و بەسەر سوریادا هێنا کە هەموو دیتمان.
٤) گەر سوریا لەگەڵ ئیسرائیلدا ئاسایی ببێتەوە ئیەوا سوریا دەجێتە قۆناغێکی تر لەوانە بەهێزکردنەوەی سوپا حکومیەکەی و بێگومان یەکەمین شت بیکات داوای چوونە دەرەوەی تورکیا دەکات لە خاکی سوریادا و هەموو پێوانە ناوچەیی و نێودەوڵەتیەکانیش لە هەردوو ئاستی سیاسی و سەربازی و تەنانەت قانونیشدا لە بەرژەوەندی سوریادا دەبێ کە تورکیا دەبێ خاکی سوریا بەجێ بهێڵی.
هۆکاری کورد (رۆژاڤا)…
لەوەتەی قەوارەی رۆژاڤا دروست بووە بەهۆی رووداوەکانی ٢٠١١ی سوریاوە تورکیا و ئێران بەتایبەت تورکیا ترسێکی گەورەیان لێ نیشتووە بەهۆی ئەو هۆکارانەی کە بۆ هەر کەسێک دیارە رزگاربوونی بەشێکی کوردستان کاریگەری لەسەر بەشەکانی تریش دەبێ. روسیاش وەک باوکێک بۆ پاراستی بەشار ئەسەد لە سوریادا لە دڵەراوکێی ئەمان تێگەیشتووە و بەشداری هەر گفتوگۆ و دانێشتنێکدا کە ئەمان کۆ دەکاتەوە و بگرە روسیا بووە مامۆستای دامەزراندنی کۆنفرانسی ئاستانە لە وڵاتانی کازاخستان کە هەر دوورەیەک هەر سێ وڵات، تورکیا و ئێران و روسیا بە میوانداری سوریا، کۆدەبوونەوە و هەموان لەسەر یەک ستراتیج هاوڕا بوون ئەویش پاریزگاری کردنی یەکێتی خاک و ئاوی وڵاتی سوریا بوو.
تەنها بابەتی سەرەکیش لەو کۆنفرانسەدا کەبە ئاشکر اهەرگیز باس نەدەکرا مەسەلەی رۆژاڤا بوو. ئەو بارودۆخە نێودەولەتیەی هاتە پێش بۆ پشتیوانی رۆژاڤا بەتایبەت ئەمریکا، ئەو قەوارەیەی کرد بە دیفاکتۆیەک کە کۆبوونەوە بەردەوامیە چوار قۆڵیەکەیانی ئاستانە نەیتوانی زەفەری تەواوی پێ بەرێت. بۆیە تورکیا رووی لە ئاراستەیەکی تر کرد ئەویش ئەم رووداوەی حەلەب بوو بەڵام ئەمە چۆن روویدا؟ فەرموون با بزانین چۆن…
لە یەک دوو ساڵی رابردوودا تورکیا بە رەسمی داوای ئاسایی کردنەوەی پەیوەندیەکانی کردووە لەگەڵ سوریادا لەوانە دانیشطینی راستەوخۆی رەجەب تەیب ئەردۆغان و بەشار ئەسەد بەڵام سوریا بێ یەک و دوو رەتی کردۆتەوە و مەرجی ئەوەڵ و ئاخیری چوونە دەرەوەی تورکیایە لە هەموو خاکی سوریادا. لەم یەک دوو مانگەی دواییدا بەتایبەت لەگەڵ رووداوەکانی ئیسرائیل و لوبناندا تورکیا بە چڕوپڕی هەوڵەکانی خۆی کۆکردەوە بۆ دانیشطن و گفتوگۆ لەگەڵ سوریادا و لەم میانەشەوە یەک دوو هەفتە لەمەوپێش تورکیا چوار خاڵی نارد بۆ سوریا بۆ گفتوگۆ کە یەکێکیان کشانەوەی سوپای تورکیایە پلە بە پلە لە خاکی سوریا، بەڵام خاڵەکانی تر بەتایبەت دوانیان جێگەی قبوڵی حکومەتی سوری نەبوو:
١) تورکیا داوا دەکات حکومەتی سوریا لیوایەکی تایبەت بۆ جەبهەی نوسرە یا جەبهەی تەحریر شام و ئەوانی تر دروست بکات و بیانکاتە بەشێک لە سوپای سوریا. ٢) دوایی ئەم لیوایە بەرێتە باشور و رۆژئاوای سوریا واتە رۆژاڤا و لەوێ شەڕی هێزی سوریا دیموکرات، قەسەد،یان پێ بکات کە کورد پێکهاتەی سەرەکی و بڕبڕەپشتی ئەو هێزەن.
بێگومان سوریا تەنها ئەو داوایەی تورکیا قبوڵ کرد کە پلە بە پلە بکشێتەوە لە خاکی سوریا بەڵام ئەم دوو داواکاریەی دوایی رەت کردەوە لەبەر یەک هۆ ئەویش: ئەو لیوایەی تورکیا دەیەوێ ببێت ەبەشێک لە سوپای سوریا زۆربەیان سوری نین لە کاتێکدا رۆژاڤا هەموویان سورین و سوریا نایەوێ شەڕی سوریەکان بە غەیرە سوریەکان بکات لە کاتێکدا رۆژاڤا هەردەم ئامادەیی دانوستاینی نیشان داوە لەگەڵ دیمەشقدا. ئەم رەتکردنەوەی سوریا تورکیای دەهری کرد و کەوتە ئەنجامدانی ئەم رووداوانەی حەلەب کە پێشتر ئامادەکاری بۆ کردبوو بەڵام چاوەڕێی وەڵامی نەرێنی سوریای دەکرد.
هۆکاری فەشەلی ئاستانە…
ئەم رووداوانەی حەلەب ئاکامی فەشەلی کۆنفرانسەکانی ئاستانە بوو کە بۆخۆی رەنگدانەوەی سیاسەتی فاشیلانەی وڵاتانی ناوچەکە بوو بۆ سوریا و کێشەکانی. حەلەب شانۆی ئاستانەی رووخاند و ئەکتەرەکانیشی کرد بە ناحەزی یەکدی، بەتایبەت روسیا و ئێران لەگەڵ تورکیا. چۆن؟
١) لەم هێرشانەدا هیزی سەربازی ئێرانی گوزری توندی بەرکەوت و لەوانەیە چیدی بوونی سەربازی ئێران نەمێنێ لە سوریادا. ٢) ئەم وروداوەی حەلەب روسیا بردەوە بۆ نۆ ساڵ پێش ئێستا کە چۆن تورکیا فڕۆکەیەکی جەنگی سیخۆی روسی خستە خوارەوە لەم ناوچەیەی ئیستادا و هەر ئەو دەم پۆتین ئەو رووداوەی بە خەنجەر دان لە پشتەوە ناساند. ئیستاش روسیا هەمان شتی بەسەردا هات کە بێ ئاگایانە تورکیا پەلامارێکی سەراسەری و کتوپڕی بۆ سەر ئەو ناوجەیە دەستپێکردووە کە نفوزی روسیایە و چەند ساڵێک پێش ئێستا بە تێگەیشتن لەگەڵ تورکیادا هێنایەوە ژێر رکێفی سوپای سوریا. ئایا روسیا و سوریا لەمە بێ دەنگ دەبن یان نا ئەوا رۆژەکانی دادێ وەڵامی دەدەنەوە.
تورکیا بۆ ئەم هەموو شتانەی کرد؟
هەموو ئەوانەی باسمان کرد لەگەڵ پێشبینیەکی تردا کە هاتنی دۆناڵ ترەمپە لەوەدەچێ حسابێکی ئەوتۆ بۆ تورکیا نەمێنێتەوە لە سوریادا. تورکیا نایەوێ وەک ئێران لە گۆڕەپانی سیاسی سوریادا دەربکرێتە دەرەوە و بچێتەوە قەوارەی خۆی؛ چونکە نەبوونی نفوز یا بەجێ نەهێشتنی شوێن پەنجەیەک لە سوریادا سەرکەوتنێک دەبێ بۆ رۆژاڤا؛ بۆیە تورکیا هەرچیەکی کردبێ خواستێتی رۆژاڤا وەک ئێستای نەمێنێتەوە. لەوانەیە رۆژاڤا وەک ئیستا نەمێنێتەوە لە ئایندەدا بەڵام ئەم هەوڵانەی تورکیا بەم شیوەیە لەوەناچی ئاکامێکی ئەوتۆی هەبی گەر زەرەرمەندیش نەبێ بۆی.
سەرچاوە: فەیسبووکی نوسەر
